ธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่ายของสหกรณ์

ต้นกำเนิดของสหกรณ์และธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่ายของสหกรณ์

Rochdale Pioneers (The Rochdale Society of Equitable Pioneers) นับเป็นรากฐานของการดำเนินธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่ายของสหกรณ์ Rochdale Pioneers เกิดจากชนชั้นกรรมาชีพในประเทศอังกฤษที่ได้รับผลกระทบจากระบบทุนนิยมที่ได้รับแรงหนุนเสริมจากการปฏิบัติอุตสาหกรรม ที่เริ่มขึ้นในปี ค.ศ. 1760 

ในช่วงเวลานั้น ชนชั้นกรรมาชีพถูกนายทุนเอารัดเอาเปรียบด้านค่าจ้างแรงงาน นายทุนใช้เครื่องจักรเครื่องกลมาใช้ทดแทนแรงงานมนุษย์ ต่อรองกับชนชั้นกรรมมาชีพโดยการลดค่าจ้างแรงงาน ช่างทอผ้าในโรงงานทอผ้าแห่งเมือง Manchester ประเทศอังกฤษ ต้องเผชิญกับสภาพการทำงานที่ยากลำบากและได้รับค่าแรงต่ำ ขาดความสามารถในการซื้ออาหารและของใช้ในครัวเรือนที่มีราคาสูง จึงได้รวมตัวกันก่อตั้งธุรกิจสหกรณ์ขึ้นตามแนวคิดของ Robert Owen 

ร้านสหกรณ์ Rochdale ตั้งขึ้น ณ โกดังเลขที่ 31 Toad Lane (ต่อมากลายเป็นพิพิธภัณฑ์ในปี ค.ศ. 1931) สมาชิกแรกเริ่ม 28 คน ทุนดำเนินงาน 28 ปอนด์ (ประมาณ 168 บาท อัตราแลกเปลี่ยนในสมัยนั้น 1 ปอนด์ เท่ากับ 6 บาท) สหกรณ์ Rochdale จดทะเบียนเมื่อวันที่ 24 ตุลาคม ค.ศ. 1844 และเริ่มซื้อขายในวันที่ 21 ธันวาคม ค.ศ. 1844 ช่วงแรกร้านค้าขายสินค้าพื้นฐานเพียง 5 รายการเท่านั้น ได้แก่ เนย แป้ง น้ำตาล ข้าวโอ๊ต และเทียน (ICA, ออนไลน์) 

Rochdale Pioneers เป็นพื้นฐานสำหรับสหกรณ์สมัยใหม่ และพัฒนาไปสู่ The Co-operative Group ซึ่งเป็นสหกรณ์ผู้บริโภคที่ใหญ่ที่สุดในสหราชอาณาจักร ปัจจัยความสำเร็จที่สำคัญคือการดำเนินการตามรากฐานของผู้บุกเบิก Rochdale ที่วางรากฐานเป็นหลักการที่สำคัญไว้ซึ่งก็คือ “หลักการสหกรณ์” 

ธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่ายของสหกรณ์ไทย

ปัจจุบัน สหกรณ์ตามมาตรา 33/1 แห่ง พ.ร.บ. สหกรณ์ พ.ศ. 2542 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ต้องกำหนดวัตถุประสงค์ และขอบเขตแห่งการดำเนินกิจการที่จะพึงดำเนินการได้ของสหกรณ์แต่ละประเภท ให้เป็นไปตามที่กำหนดในกฎกระทรวง ตอนนี้กฎกระทรวงยังไม่ประกาศบังคับใช้ ก็จะขอกล่าวถึงการดำเนินธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่ายของสหกรณ์ ในบริบทปัจจุบัน 

หากกล่าวถึง การจำหน่ายสินค้าของสหกรณ์ ก็ต้องจำแนกออกเป็น 2 ลักษณะ ดังนี้

1. สหกรณ์จำหน่ายสินค้าที่สหกรณ์จัดหาสินค้ามาจำหน่าย (มาตรา 43 (3) และ มาตรา 46 (1))

2. สหกรณ์จำหน่ายสินค้าที่เป็นผลผลิตทางการเกษตร หรือสินค้าที่เกิดจากการแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร (มาตรา 63) 

การจำหน่ายสินค้าตามข้อ 1. สหกรณ์ควรเน้นจำหน่ายให้แก่สมาชิกเท่านั้น ส่วนการจำหน่ายสินค้าตามข้อ 2. ให้สหกรณ์พิจารณาจำหน่ายแก่สมาชิกก่อน และอาจจำหน่ายให้แก่บุคคลภายนอกผู้ที่ต้องการสินค้าดังกล่าวได้

การดำเนินธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่ายของสหกรณ์ นอกจากการคำนึงถึงวัตถุประสงค์และอำนาจกระทำการของสหกรณ์แล้ว ยังต้องคำนึงถึงส่งเสริมผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคมของบรรดาสมาชิก โดยวิธีช่วยตนเองและช่วยเหลือซึ่งกันและกันตามหลักการสหกรณ์ (มาตรา 4 และมาตรา 33) 

เจตนารมณ์ของกฎหมาย ก็ยึดโยงมาจากหลักการสหกรณ์ที่ 3 ที่ว่า “มวลสมาชิกพึงร่วมทุนกับสหกรณ์ของตนอย่างเท่าเทียมกัน และควบคุมการใช้เงินทุนตามวิถีประชาธิปไตย โดยปกติอย่างน้อยส่วนหนึ่งของทุนต้องมีทรัพย์สินส่วนรวมของสหกรณ์ และสมาชิกพึงได้รับผลตอบแทนจากเงินทุน (ถ้ามี) อย่างจํากัด ภายใต้เงื่อนไขของความเป็นสมาชิก เหล่าสมาชิก จะจัดสรรเงินส่วนเกินเพื่อจุดมุ่งหมายบางอย่างหรือทั้งหมดดังต่อไปนี้ คือ เพื่อพัฒนาสหกรณ์ของตนโดยอาจจัดเป็นกองทุนสํารองซึ่งอย่างน้อยส่วนหนึ่งจะไม่นํามาแบ่งปันกัน เพื่อจัดสรรผลประโยชน์ให้สมาชิกตามส่วนธุรกรรมที่ตนทํากับสหกรณ์ เพื่อสนับสนุนกิจกรรมอื่น ๆ ที่มวลสมาชิกเห็นชอบ” 

หลักการสหกรณ์ที่ 3 นี้ ผมขออธิบายเพิ่มว่า ผู้คนที่เข้าร่วมขบวนการสหกรณ์ มีที่มาจากการถูกขูดรีดกำไรส่วนเกิน (ค่าจ้างแรงงาน อัตราดอกเบี้ย ความสัมพันธ์ทางการผลิตที่ไม่ยุติธรรม และสาเหตุอื่น) จึงเชื่อว่า “การช่วยเหลือตนเองและการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน” ตามอุดมการณ์สหกรณ์ จะช่วยพาหลุดพ้นจากปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคม สหกรณ์จึงไม่ใช่พื้นที่แสวงหากำไรส่วนเกินเพื่อสะสมความมั่งคั่งแบบไม่รู้จบ แต่สหกรณ์มุ่งแสวงหา “การกินดี อยู่ดี มีความเป็นธรรม และสันติสุขในสังคม” ด้วยการร่วมมือกันเองระหว่างสมาชิกของสหกรณ์ ด้วยการดำเนินธุรกิจ และกิจกรรมต่าง ๆ ร่วมกัน “การกินดี อยู่ดี” จึงเกิดขึ้นตั้งแต่สหกรณ์เริ่มดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจและกิจกรรมทางสังคม

 

ฉะนั้นธุรกิจจัดหาสินค้ามาจำหน่ายของสหกรณ์จึงต้องอยู่บนพื้นฐานของหลักการสหกรณ์ที่ 3 และเป็นไปตามอุดมการณ์สหกรณ์อย่างแท้จริง